Wanneer het poollicht de lucht van Spanje rood kleurt

25 januari 1938. Spanje zat midden in de Burgeroorlog, terwijl in de rest van de wereld de angst voor een Tweede Wereldoorlog toenam door het roekeloze optreden van nazi-Duitsland. In Teruel waren de soldaten van de republikeinse kant op scherp nadat ze de controle over de stad van de opstandige kant hadden overgenomen. Plotseling veranderde de lucht in de kleur van bloed: paars, rood, mauve … en angst maakte zich meester van velen.

Was dit een nieuw massavernietigingswapen voor het rivaliserende leger? Had Hitler zijn ultieme wapen gevonden? Was het de apocalyps? Niets daarvan. Het was een aurora, die van de meest extreme breedtegraden was neergedaald om zijn lichten voor de duisternis die over de wereld hing. Het poollicht had Spanje bereikt.

Hoe het poollicht in Spanje aankomt
Polaire aurora’s, boreaal genoemd als ze op het noordelijk halfrond voorkomen en zuidelijk als ze in het zuiden voorkomen, worden gevormd wanneer een stroom deeltjes die door de zon wordt uitgezonden de aarde bereikt in de vorm van een zonnewind. Wanneer ze in contact komen met de planeet, botsen ze met de magnetosfeer, de buitenste en meest uitgestrekte laag van de atmosfeer van de aarde. Dit beschermt de aarde tegen de energiedeeltjes in de zonnewind en buigt ze af naar de polen dankzij elektromagnetische velden.

Zodra deze zonnedeeltjes het noordelijk en zuidelijk halfrond bereiken, raken ze de aardse deeltjes vanaf deze plaatsen. Het is deze laatste botsing die een zichtbaar licht uitstraalt voor de mens, dat de lucht doordringt met levendige groene, paarse of gele tinten.

Wanneer de zon meer deeltjes uitstraalt dan normaal, ontstaat er een geomagnetische storm die het mogelijk maakt om het noorderlicht in andere delen van de planeet dichter bij de evenaar te zien. Daarom, hoewel de meest voorkomende plaatsen om ze te zien in het noorden van Scandinavië, Finland en Canada zijn, zijn de poolaurora’s door de geschiedenis heen gezien op ongebruikelijke plaatsen zoals Spanje, Latijns-Amerika of Noord-Afrika.

De kleur rood en het fenomeen Carrington
De verschillende kleuren van het noorderlicht hebben ook een verklaring. Wanneer zonnedeeltjes interageren met zuurstof op een hoogte tussen 100 en 200 kilometer, worden de lichten groen. Bij geomagnetische stormen breken blauwe en paarse kleuren echter door wanneer de zonnewind in contact komt met lagere lagen van de ionosfeer en interageert met stikstof. Terwijl wanneer deze deeltjes een interactie aangaan met zuurstof in de hoogste lagen van de atmosfeer, op meer dan 200 kilometer hoogte, aurora’s rood lijken. Het is deze laatste kleur die de lucht zal schilderen op de breedtegraden die het dichtst bij de evenaar liggen.

Dit fenomeen, dat veel voorkomt aan de polen, is vreemd om elders te zien. Aan de mogelijkheid waarmee de aurora’s op zuidelijke breedtegraden worden gezien, moeten we hieraan toevoegen dat de lucht helder moet zijn, dat er niet veel lichtvervuiling mag zijn en dat de lucht donker moet zijn. Wanneer al deze factoren tegelijkertijd plaatsvinden, gebeurt het wonder.

De meest relevante mijlpaal in de wereld in deze zin vond plaats in 1859, toen een extreem intense geomagnetische storm het mogelijk maakte om poolaurora’s te zien in steden als Madrid, Rome of Havana. Het fenomeen uit de 19e eeuw staat bekend als ‘de Carrington-gebeurtenis’ en er wordt beweerd dat het de krachtigste storm in de geschiedenis is.

Polaire aurora’s in Spanje: waar is het vuur?
De episode uit 1938 is misschien wel de meest opvallende in termen van waarneming van poollicht in Spanje. Hoewel, zoals is opgemerkt, het aanvankelijk paniek was die ontkiemde in de hoofden van die ongelovigen die de lucht rood zagen worden met de kreet van “waar is het vuur?”, rust en verbazing eindelijk de overhand. De astronomen stelden de bevolking gerust, terwijl anderen zeiden dat een dergelijk fenomeen niet door de mens kon worden veroorzaakt.

50 jaar later kleurde de lucht in Spanje en andere landen weer rood. In dit geval, dat van 1989, werd het noorderlicht vooral gezien in Galicië. 1706, 1870 of 2000 zijn ook enkele van de data die de aanwezigheid van polaire aurora’s op zuidelijke breedtegraden hebben geregistreerd. Vooralsnog, in de 21e eeuw, valt het fenomeen op dat in de nacht van 20 november 2003 in Spanje kon worden waargenomen. Op deze dag zorgde een geothermische storm ervoor dat de lucht in de buurt van de Cantabrische Zee en, zelfs veel verder naar het zuiden, in Valencia opnieuw roetkleurig werd.

Dit wonder zal in de rest van de eeuw zeker meer dan eens gebeuren. Om deze reden zullen we alert moeten zijn op de voorspellingen van astronomen en, met een beetje geluk, zullen meer dan één de gelukkige toeschouwer zijn van de show van lichten die worden weerspiegeld in de lucht, het resultaat van de flitsen van het pantser van de Walkuren die op weg zijn naar het Walhalla.

BRON: Espanafascinante – Hoofdfoto: (Het poollicht) Role Bigler.